Το μεταναστευτικό φαινόμενο, ιδιαίτερα επίκαιρο στην εποχή μας, αποτελεί συχνά τη θεματική πολυάριθμων ‘λόγων’ είτε αυτοί αναφέρονται στην θρησκευτική ανοχή, την ισονομία, τον ρατσισμο και την ξενοφοβία, τα ναθρώπινα διακιώματα και την Κοινωνία των Πολιτών, είτε σε οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις της μετακίνησης των πληθυσμών. Το μάθημα εξετάζει τη σύγχρονη μετανάστευση και τις διασπορές σε παγκόσμιο επίπεδο. Eξετάζει τους τρόπους με τους οποίους οι μεταναστευτικές κοινότητες εντάχθηκαν στις κοινωνίες υποδοχής, τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν και τη σχέση με τη μητέρα-πατρίδα ( ανάπτυξη κινημάτων επιστροφής, ‘μετακινούμενες’ διασπορές, κλπ). Ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στα θεωρητικά μοντέλα προσέγγισης του μεταναστευτικού και διασπορικού φαινομένου ενώ εξετάζονται έννοιες όπως η δημιουργία εθνοτικών και πολιτισμικών ταυτοτήτων, το Φύλο της μετανάστευσης, η διαλογική σχέση Εαυτού και Αλλου, η αναπαραγωγή στερεοτύπων, τα ζητήματα πολιτικής, κοινωνικής και οικονομική ένταξης, ο πολιτισμικός συγκρητισμός, η γραφή στη γλώσσα του Άλλου. Στο πλαίσιο της μελέτης της ελληνικής μετανάστευσης και διασποράς, προσεγγίζεται η πολιτισμική παραγωγή των διασπορών με έμφαση στην ελληνική διασπορά στην Αμερική, την Αυστραλία και τη Γερμανία. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στον μεταναστευτικό κινηματογράφο και ντοκυμανταίρ.

ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Το μάθημα αυτό, καθώς αναπτύσσεται σε ένα διεπιστημονικό πλαίσιο, εισάγει τον/την φοιτητή/τρια στις έννοιες της μετανάστευσης και της διασποράς, στην ιστορική αναδρομή των μεταναστεύσεων, στα σύγχρονα μεταναστευτικά ρεύματα, και γενικά σε πεδία που διατρέχονται από κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές παραμέτρους. 
Σκοπός του μαθήματος είναι η εξοικείωση των φοιτητών/τριών με τις έννοιες της μετανάστευσης, του εκπατρισμού και της Διασποράς καθώς και με τα ζητήματα που απορρέουν από αυτά τα  φαινόμενα τόσο σε  ατομικό όσο και σε κοινωνικό  και οικονομικό επίπεδο. Οι φοιτητές/τριες μετά την παρακολούθηση αυτού του μαθήματος γνωρίζουν τη σχέση του μεταναστευτικού φαινομένου και τις πολιτικές, οικονομικές  και κοινωνικές επιπτώσεις του, καθώς και τη σημασία των διασπορών και των μεταναστευτικών κοινοτήτων στην ανάπτυξη μιας πολυπολισμικής και πλουραλιστικής  κοινωνίας. Είναι επίσης σε θέση να αξιοποιήσουν τη γνώση τους και την κριτική τους σκέψη σε ζητήματα που αφορούν τη διαφορετικότητα, τον πολυπολιτισμό και την πολιτισμική διάσταση μίας Διασποράς.
Το εύρος  του γνωστικού τους πεδίου στο αντικείμενο αυτό, τους βοηθά να επεκτείνουν τις γνώσεις τους στο συγκεκριμένο και σε συναφή πεδία, και να είναι ικανοί να συνομιλούν με εκπροσώπους τόσο των  κοινωνικών επιστημών όσο και με εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών,  αξιοποιώντας  αντίστοιχα μεθοδολογικά, βιβλιογραφικά και ερευνητικά εργαλεία.
 

ΓΕΝΙΚΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ

Επίδειξη κοινωνικής,  και ηθικής υπευθυνότητας , σεβασμός στη διαφορετικότητα 

Αυτόνομη εργασία 

Ομαδική εργασία

Ασκηση κριτικής και αυτοκριτικής

Ανάπτυξη της κριτικής σκέψης

Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Περιγραφή

Το μεταναστευτικό φαινόμενο, πολύ επίκαιρο στις μέρες μας, αποτελεί συχνά τη θεματική πολυάριθμων λόγων, είτε αυτοί αναφέρονται στην θρησκευτική ανοχή, την ισονομία, τα ανθρώπινα δικαιώματα ή την Κοινωνία των πολιτών είτε σε οικονομικές και πολιτικές επιπτωσεις της μετακίνησης πληθυσμών.Το μάθημα εχει ως βασικούς αξονες αφενός το φαινόμενο της μετανάστευσης και τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτωσεις της και αφετέρου τις Διασπορές και τη σημασία τους στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι σήμερα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Αναφορικά με τη μετανάστευση προσεγγίζονται θεματικές όπως: διαστασεις και δυναμική της διεθνούς μετανάστευσης,  μετανάστευση και παγκοσμιοποίηση, μετανάστευση και ανάπτυξη, πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, παράνομη μετανάστευση,  παλιννόστηση, barin drain στην Ελλάδα σήμερα, δεύτερης και τρίτης γενιάς μετανάστες, οι μετανάστες στην κοινωνία.

Αναφορικά με τις Διασπορές προσεγγίζονται θεματικές όπως:  είδη διασπορών (λόγω διωγμού, εμπορικές και εργατικές, πολιτισμικές), θεωρητικά μοντέλα προσέγγισης του μεταναστευτικού και διασπορικού φαινομένου, έννοιες και φαινόμενα όπως η δημιουργία εθνοτικών και πολιτισμικών ταυτοτήτων,  το Φύλο της μετανάστευσης, η αναπαραγωγή στερεοτύπων, τα ζητήματα πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ένταξης, ο πολιτισμικός συγκρητισμός.  Στο πλαίσιο της μελέτης της ελληνικής μετανάστευσης και διασποράς, προσεγγίζεται και η πολιτισμική παραγωγή των διασπορών (λογοτεχνία και κινηματογραφος).

 

Ειδικότερα, τα μαθήματα διαρθρώνονται ανά εβδομάδα,  ως εξής:

Τίτλος ενότητας	Βιβλιογραφία	Παρουσίαση στο e-class
Εισαγωγή: Στοιχεία Θεωρίας για τη ματανάστευση και τη διασπορά	Khalid Koser, Διεθνής Μετανάστευση, εκδ. Επίκεντρο, 2019 Μ.Βέικου & Β. Λαλαγιάννη, Μετανάστευση. Κοινωνικές και πολιτισμικές εκφάνσεις. Θεωρητικά Σχήματα, Εννοιολογικοί Προσδιορισμοί και Ορολογία. Αθήνα: Κάλλιπος, Ελληνικά Ακαδημαικά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα,	Παρουσίαση αναρτημένη στο eclass και αλλο εκπαιδευτικό υλικό
Στοιχεία Θεωρίας  για την Ετερότητα  και τις ταυτότητες	Khalid Koser, Διεθνής Μετανάστευση και Μ.Βέικου & Β. Λαλαγιάννη, Μετανάστευση. Κοινωνικές και πολιτισμικές εκφάνσεις (ορισμενες σελιδες και ορισμοί) και Julia Kristeva, Ξένοι μέσα στον εαυτό μας	Παρουσίαση αναρτημένη στο eclass
Η ελληνικές μεταναστεύσεις. Η μετανάστευση στην Λατινική Αμερική, Αυστραλία και Αφρική	Αρθρα για αυτές τις μεταναστευσεις (Δαμανακης)	Παρουσίαση αναρτημένη στο eclass
Οι ελληνικές μεταναστεύσεις. Η μετανάστευση στη Γερμανία και το Βέλγιο.	Μπλιούμη, Αγλαία,  Από τους μετανάστες στο Διαπολιτισμό. Οψεις γερμανικού πολιτισμού-Γερμανόφωνης μεταναστευτικής λογοτεχνίας, Θεσ/νίκη :   Κ.Σφακιανάκη, 2010  Και  Αρθρα για τη μετανάστευση στη Γαλλία (Λαλαγιάννη)	Παρουσιάσεις αναρτημένες στο eclass
Κλασσικές έννοιες διασποράς. Η εβραική διασπορά	Robin Cohen, Παγκόσμια Διασπορά, Αθήνα: Παπαζήσης, 2002	Παρουσιάσεις αναρτημένες στο eclass
Εργατική και αποικιακή  Διασπορά / Εμπορικές Διασπορές/ Πολιτισμικές Διαπορές	Robin Cohen, Παγκόσμια Διασπορά	Παρουσίαση αναρτημένη στο eclass
7.   Μετανάστευση  στην Αμερική.	Γιώργος Kαλογεράς, Εθνοτικές γεωγραφίες. Κοινωνικο-πολιτισμικές ταυτίσεις μίας μετανάστευσης, Αθήνα : Κατάρτι, 2007 (σελ. 31-54 και 99-103)  «Το Ταξίδι. Το ελληνικό όνειρο στην Αμερική», ντοκιμαντέρ της Μαρίας Ηλιού, ιστορικός σύμβουλος: Αλέξανδρος Κιτροέφ, 2007, Πρωτέας	Παρακολουθηση και σχολιασμός του ντοκιμανταιρ
Παγκόσμια διασπορά. Παγκόσμιες πόλεις. Κοσμοπολιτισμός	Robin Cohen, Παγκόσμια Διασπορά	Παρουσίαση αναρτημένη στο eclass
Μετανάστευση και Παγκοσμιοποίηση	Khalid Koser, Διεθνής Μετανάστευση»
10. Μετανάστευση και οικονομία	Khalid Koser, Διεθνής Μετανάστευση και Μ.Βέικου & Β. Λαλαγιάννη, Μετανάστευση. Κοινωνικές και πολιτισμικές εκφάνσεις (ορισμενες σελίδες και ορισμοί)	Παρουσιάσεις αναρτημένες στο eclass
11.  Η μετανάστευση και η διασπορά στον κινηματογράφο.	«Γράμμα από το Σαρλερουά», του Λάμπρου Λαιρόπουλου, σε αφήγηση Νίκου Δουφεξή και μουσική Βασίλη Τσιτσάνη και άρθρα	Παρακολουθηση και σχολιασμός του ντοκιμανταιρ
12 και 13. Παρουσιάσεις εργασιών των φοιτητών/τριών	Παρουσιάσεις εργασιών και σχολιασμός τους

ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

Διαλέξεις 

ΧΡΗΣΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ

Υπάρχει εκτεταμένη χρήση ΤΠΕ στη διδασκαλία: ppt presentations (αναρτημένα στο e-class), και προβάλλονται videos με ντοκυμανταιρ και ταινίες  (ελεύθερης πρόσβασης, απο το Ιντερνετ).

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

Δραστηριότητα	Φόρτος Εργασίας Εξαμήνου
Διαλέξεις	13 Εβδ. x 3 ώρες = 39 ώρες
Εκπαιδευτικες επισκέψεις+ 'αλλες δρασεις	3  Εβδ. x 5 =  15  ώρες
Τελικές εξετάσεις	13 Εβδ. x 3 ώρες x 1,9=  50  ώρες
Σύνολο Μαθήματος	104

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ 

Το μάθημα αξιολογείται με γραπτές εξετάσεις στο τέλος του εξαμήνου. Υπάρχει η δυνατότητα ανάληψης προαιρετικής εργασίας (+2 μονάδες). Για την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος απαιτείται βαθμός ίσος ή μεγαλύτερος του 5 στις τελικές εξτάσεις.

Τα κριτήρια αυτά είναι προσβάσιμα  στο e-c lass και αναρτώνται επίσης  έξω από το Γραφείο της διδάσκουσας.

ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βασική Βιβλιογραφία

Βέικου, Μ. & Β. Λαλαγιάννη, Μετανάστευση. Kοινωνικές και πολιτισμικές εκφάνσεις. Θεωρητικά Σχήματα, Εννοιολογικοί Προσδιορισμοί και Ορολογία, Αθήνα: Κάλλιπος, Ελληνικά Ακαδημαικά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα, 2015. 

Βεντούρα, Λίνα, Μετανάστευση και Έθνος, Αθήνα: Μνήμων, 2002.

Εμκε-Πουλοπούλου, Ηρα, Η Μεταναστευτική Πρόκληση, Αθήνα: Παπαζήσης, 2007.

Kαλογεράς, Γιώργος, Εθνοτικές γεωγραφίες. Κοινωνικο-πολιτισμικές ταυτίσεις μίας μετανάστευσης, Αθήνα : Κατάρτι, 2007.

Κασιμάτη, Κούλα, Πολιτικές Μετανάστευσης και Στρατηγικές Ένταξης. Η Περίπτωση των Αλβανών και Πολωνών Μεταναστών, Αθήνα: Gutenberg, 2006.

Λαλαγιάννη,  Βασιλική & Ε. Γεωργιτσογιάννη, «Μετανάστευση και Διασπορά: η πολιτισμική παρουσία των αλλοδαπών γυναικών στην Ελλάδα», ερευνητική μελέτη, Αθήνα, ΚΕΘΙ, 2009. 

Λαλιώτου, Ι., Διασχίζοντας τον Ατλαντικό, Αθήνα: Πόλις, 2006.

Μπάγκαβος, Χρήστος και Δέσποινα Παπαδοπούλου, Μετανάστευση και Ένταξη των Μεταναστών στην Ελληνική Κοινωνία, Αθήνα: Gutenberg, 2006.

Μπλιούμη, Αγλαία,  Από τους μετανάστες στο Διαπολιτισμό. Οψεις γερμανικού πολιτισμού-Γερμανόφωνης μεταναστευτικής λογοτεχνίας, εκδ. Κ.Σφακιανάκη/σειρά «Διακειμενικά»,  Θεσ/νίκη, 2010. 

Παύλου, Μίλτος και Δημήτρης Χριστόπουλος, Η Ελλάδα της Μετανάστευσης, Αθήνα: ΚΕΜΟ, 2005.

Ρομπόλης, Σάββας, Η Μετανάστευση Από και Προς την Ελλάδα, Αθήνα: Επίκεντρο, 2007.

Σοράν, Γκι, Περιμένοντας τους Βαρβάρους, Αθήνα: Νέα Σύνορα-Λιβάνη, 1993.

Τριανταφυλλίδου, Αννα και Ρουμπίνη Γρώπα, Η Μετανάστευση στην Ενωμένη Ευρώπη, Αθήνα: Κριτική, 2009.

Φάις, Μισέλ, επ., Είμαστε Όλοι Μετανάστες, Αθήνα: Πατάκης, 2005.

Ψημμένος, Ιορδάνης, Μετανάστευση από τα Βαλκάνια, Αθήνα: Παπαζήσης, 1995.

Brettell, Caroline B. and James F. Hollifield, Migration Theory, New York: Routledge, 2008.

Castles, Stephen and Mark J. Miller, The Age of Migration, New York: The Guilford Press, 2009.

Green, Nancy, L., Οι Δρόμοι της μετανάστευσης. Σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις. Αθήνα : Σαββάλας, 2004.

Kristeva, Julia, Ξένοι μέσα στον εαυτό μας, Αθήνα: Scripta, 2004 (σελ. 11-32)

Koser, Khalid, International Migration: A Very Short Introduction, Oxford: Oxford University Press, 2007.

Massey, Douglas S. at al., Worlds in Motion: Understanding International Migration at the End of the Millennium, Oxford: Oxford University Press, 2009.

Messina, Anthony M.  and Gallya Lahav, The migration reader, New York: Lynne Rienner, 2006.

 

Επιστημονικά Περιοδικά

Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός επιστημονικών περιοδικών που ειδικεύονται σε ζητήματα μετανάστευσης. Ανάμεσά τους είναι τα: International Migration, International Migration Review, The Journal of Ethnic and Migration Studies, Ethnic and Racial Studies, Migration Letters, Journal of International Migration and Integration, European Journal of Migration and Law, Diaspora: A Journal of Transnational Studies, Τhe Journal of Hellenic Diaspora, Africa and Black Diaspora  και τοJournal of Migration and Culture. Σε πολλά από αυτά τα περιοδικά υπάρχει απευθείας πρόσβαση μέσω του Hellenic Academic Library Network (HEALink) από την ιστοσελίδα 

http://www.uop.gr/index.php?option=content&task=view&id=170

του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Για άρθρα για ένα συγκεκριμένο θέμα καλό είναι να χρησιμοποιείται η βάση δεδομένων Scopus (http://www.uop.gr/index.php?option=content&task=view&id=169). Eίναι σημαντική η εξοικείωση με τη χρήση και των δύο. Επίσης είναι σημαντικό να χρησιμοποιεί κανείς και τις ευρύτερες βάσεις δεδομένων scholar.google.com (για επιστημονικά άρθρα και παρουσιάσεις σε συνέδρια) καθώς και το books.google.com (για επιστημονικά βιβλία). Σε πολλά από αυτά έχει πλήρη πρόσβαση στο περιεχόμενο.

 

Διαδικτυακοί τόποι

Αξιόλογοι είναι οι δικτυακοί τόποι του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OOΣΑ):

http://www.oecd.org/topic/0,3373,en_2649_37415_1_1_1_1_37415,00.html,

τoυ Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης του ΟΗΕ (IOM) (http://www.iom.int/). Στην Ελλάδα πολύ ενδιαφέρουσες είναι οι ιστοσελίδες του Ινστιτούτου Μεταναστευτικής Πολιτικής (ΙΜΕΠΟ) (http://www.imepo.gr), του Κέντρου Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων (ΚΕΜΟ) (http://www.kemo.gr) και του Mediterranean Migration Observatory (http://www.mmo.gr). 

 

Βιβλιοθήκες

Υπάρχουν αρκετές βιβλιοθήκες στην Αθήνα που διαθέτουν συλλογές που περιλαμβάνουν και βιβλία για τη μετανάστευση. Οι σημαντικότερες είναι η Βιβλιοθήκη του Παντείου Πανεπιστημίου (στο παλαιό κτίριο της οδού Συγγρού), η Βιβλιοθήκη του Πολιτικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών (Αιόλου και Κολοκοτρώνη) και η Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Μεσογειακών Μελετών (Λυκαβηττού 4). Ενδιαφέρουσες είναι επίσης η Βιβλιοθήκη του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών (Σίνα 31), η βιβλιοθήκη του Οικονομικού Πανεπιστημίου (στην οδό Πατησίων), η Βιβλιοθήκη του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου (Ελ. Βενιζέλου 70), η βιβλιοθήκη της Τράπεζας της Ελλάδος (στην οδό Πανεπιστημίου) και η βιβλιοθήκη του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης (Πειραιώς 228). Οι ελληνικές ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες διαθέτουν συλλογικό ηλεκτρονικό κατάλογο ο οποίος είναι διαθέσιμος στη διεύθυνση: http://www.unioncatalog.gr/ucportal/.

URL ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ECLASS (ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ ΤΗΛΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ)

https://eclass.uop.gr/modules/auth/opencourses.php?fc=267